ครบเครื่องเรื่องขันหมากงานแต่งงาน

ขันหมากงานแต่งงานจัดว่าเป็นอีกหนึ่งพิธีที่ขาดเสียไม่เลย ฉะันั้นเพื่อให้พิธีแต่งงานเป็นไปอย่างสมบูรณ์เราเองก็ต้องมีขันหมากงานแต่งงาน และวันนี้เราก็มีเรื่องขันหมากงานแต่งงานอย่างครบเครื่องมาบอกกล่าวให้คู่เจ้าบ่าวเจ้าสาวที่กำลังจะจัดงานพิธีแต่งงานให้ได้รู้กันอย่างละเอียดในเรื่องของขันหมากงานแต่งงานกันเลยทีเดียวครับ รวมถึงการจัดเตรียมขันหมาก ของแห่ขันหมาก พานขันหมาก ขนมขันหมาก ฯลฯ 

ขันหมากงานแต่งงาน

เสียงโห่ร้องพร้อมขบวนกลองยาวมีชายหนุ่มที่กำลังจะกลายเป็นเจ้าบ่าวเดินนำ ตามด้วยขบวนแห่เงินทองของหมั้นและอาหารคาวหวานเป็นสัญญาณการมาถึงของขบวนขันหมากขบวนใหญ่ที่มาสู่ขอแต่งงานกับลูกสาวบ้านนี้ การยกขันหมากนั้นเป็นหนึ่งในขั้นตอนประเพณีการหมั้นและการแต่งงานของไทยที่ ยึดถือปฏิบัติกันมาช้านาน

ขบวนขันหมากเป็นขบวนสินสอดทองหมั้นและอาหารคาวหวานที่ฝ่ายชายเป็นผู้จัด เพื่อนำมามอบให้กับฝ่ายหญิงในวันสู่ขอและวันแต่งงาน ซึ่งในสมัยก่อนพิธีหมั้นและพิธีแต่งงานจะกระทำกันคนละวัน ดังนั้น จึงต้องจัดขบวนขันหมากถึงสองครั้ง คือ "ขั้นหมากหมั้น" และ "ขันหมากแต่งงาน" แต่ในปัจจุบันนิยมจัดพิธีหมั้นและพิธีแต่งงานให้เสร็จภายในวันเดียวขบวนขันหมากจึงเหลือเพียงขบวนเดียวเท่านั้น ซึ่งในขบวนจะแบ่งออกเป็น "ขันหมากเอก" และ "ขันหมากโท" ติดตามด้วยเหล่าบริวารขันหมาก

การจัดขันหมากแต่งงาน

ขันหมากเอก มีทั้งที่จัดเป็นขันหมากเดี่ยวและขันหมากคู่แล้วแต่ประเพณีนิยมของแต่ละท้องถิ่น

พานขันหมาก นิยมใช้เป็นขันเงินหรือขันทองมีพานรองใช้ถุงผ้าที่ทอจากดิ้นเงิน-ดิ้นทอง คลุมบนขันหมากบรรจุหมากดิบ 8 ผล ที่จัดติดกันทั้งหมดหรือจัดเป็นคู่ 2 ผลติดกัน 4 คู่ก็ได้ และมีใบพลู 4 เรียง แต่ละเรียงมี 8 ใบ และยังมีถุงเงิน-ถุงทองใส่ถั่ว งา ข้าวตอก ข้าวเปลือก ส่วนใบเงิน ใบทองใบนากที่บรรจุมาด้วยมักจะใช้รองกันไว้ด้านล่าง

พานสินสอด ในปัจจุบันมีการแยกเป็นหลายพานอย่างพานเงิน พานทอง พานแหวน ต้นอ้อย หรือมัดอ้อย 2 ต้นหรือ 2 มัด ต้นกล้วย หรือหน่อกล้วย 2 หน่อ

หากเป็นพิธีหมั้นเพียงอย่างเดียวโดยยังไม่มีพิธีแต่งงาน การแห่ขันหมากจะมีพานขันหมากและพานขันหมั้นซึ่งคล้ายคลึงกับพานสินสอด แต่สินสอดจะใช้ในพิธีแต่งงานเช่นเดียวกับต้นกล้วยต้นอ้อย สำหรับพานขันหมั้นในพิธีหมั้นนั้นจะใส่พวกของที่จะนำไปหมั้น อย่างแหวนหมั้น เงิน ทอง เพชร อัญมณีมีค่าหรือของอื่นตามที่ตกลงกัน ในปัจจุบันมีการจัดของหมั้นแยกเป็นหลายพานเพื่อความสวยงามตามแบบดั้งเดิม ของหมั้นทั้งหมดจะจัดวางมาในพานเดียวและไม่ต้องนับซึ่งแตกต่างจากการนับสินสอดแต่งงาน

ต้นกล้วยต้นอ้อย ที่ใช้ในขบวนขันหมากแต่งงานนั้นมีความหมายในทางมงคลก็คือ อ้อยหมายถึงความหวาน ส่วนหน่อกล้วยหมายถึงความเจริญงอกงาม การขุดต้องให้ติดรากหรือมีตาและเลือกเอาต้นหรือหน่อที่สมบูรณ์ โดยชุดมาเป็นคู่นำมาประดับตกแต่งด้วยกระดาษสีให้ดูสวยงามซึ่งเจ้าบ่าวเจ้าสาวจะต้องทำการปลูกร่วมกันคล้ายกับเป็นการเสี่ยงทายอย่างหนึ่ง ซึ่งหากต้นกล้วยเจริญเติบโตออกดอกออกผลสมบูรณ์และต้นอ้อยเติบโตหอมหวาน เชื่อกันว่าความรักของหนุ่มสาวคู่นี้จะเป็นไปอย่างราบรื่น มีลูกเต็มบ้านมีหลานเต็มเมืองความรักจะสดชื่นหอมหวานอยู่มิรู้คลาย ฐานะความเป็นอยู่ทางเศรษฐกิจก็สมบูรณ์พูนสุข

เมื่อคนของฝ่ายเจ้าบ่าวยกขบวนขันหมากมาถึงบ้านฝ่ายเจ้าสาวแล้วจะไม่ยอมมอบต้นกล้วยต้นอ้อยให้ โดยง่าย อาจถือหรืออุ้มถ่วงเอาไว้จนกว่าจะได้น้ำมารดเพื่อความเจริญงอกงามบางทีก็ใช้ น้ำมนต์หรือน้ำฝนสะอาด แต่น้ำที่ผู้อุ้มต้องการมากที่สุดคือสุรา ดังนั้นในวันยกขันหมากพวกคอสุราจะจับจองหรือขออาสาเป็นคนอุ้มต้นกล้วยต้นอ้อย เพราะนอกจากจะได้น้ำอมฤตแล้วยังได้พูดจาหยอกเย้าต่อรองกับคนของฝ่ายเจ้าสาว เป็นที่สนุกสนานครื้นเครง

ขันหมากโท นอกจากนี้ในพิธีแต่งงานยังต้องมีขันหมากโทและพานธูปเทียนแพที่จะใช้ตอนรับไหว้ โดยจะแห่มาในขบวนขันหมากหรือไม่ก็ได้ เวลายกขบวนแห่ขันหมากจะมีคนถือเป็นคู่ ๆ ดูสวยงาม และเป็น “คู่” เมื่อขบวนขันหมากมาถึงจะมีผู้ใหญ่ฝ่ายหญิงมารับและมีเด็กถือพานเชิญขันหมาก ที่เตรียมเอาไว้มาเชิญฝ่ายชายเข้าบ้าน โดยยังไม่รับขันหมากแต่ให้ผู้ที่เชิญขันหมากนำไปวางตรงที่ทำพิธี และในขณะที่ขบวนขั้นหมากผ่านเข้าบ้างจะมีการกั้นประตูเงิน ทอง นาก ที่ฝ่ายเจ้าบ่าวต้องเจรจาขอผ่านประตูด้วย

ขันหมากโทจัดเป็นบริเวณของขันหมากเอกจะเป็นพวกขนมและผลไม้นิยมจัดให้ได้ อย่างน้อย 9 อย่าง อย่างละ 1 คู่ เพราะถือเคล็ดคำว่า "ก้าวหน้า" และคำว่า "คู่" โดยจะเลือกจากขนมที่มีลักษณะงดงามและมีชื่อที่เป็นมงคลมีความหมายที่ เจริญรุ่งเรือง อย่างขนมทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง เม็ดขนุน ทองเอก เสน่ห์จันทน์ จ่ามงกุฎ ขนมถ้วยฟู ขนมขั้น ขนมมงคลนี้สามารถจัดรวมกันมาในถาดเดียว

นอกจากนี้บริวารขันหมากยังต้องมีเครื่องเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ได้แก่ อาหารที่ยังไม่ได้ปรุงอย่างไก่ต้ม 2 ตัว หรือ 1 คู่ หมูนอนตอง 2 ถาด และเหล้าขาว 2 คู่ ผลไม้มีมะพร้าวอ่อนปอกเปลือก 2 ผล กล้วยน้ำว้า 2 หวี และส้มโอ 2 ผล มีการนำกระดาษแดงมาแปะหรือประดับให้สวยงาม รวมทั้งมีผ้าขาว 1 พับความยาวประมาณ 4 ศอก หรือ 2 เมตร การเซ่นไหว้จะทำพิธีกลางแจ้งโดยใช้ผ้าขาวปู จุดธูป 5 ดอก เทียน 1 เล่ม อาหารที่ใช้เซ่นไหว้เมื่อเสร็จพิธีแล้วจะนำไปแจกจ่ายกันต่อไป